بیشتر قطارهایی که این وقت سال (خرداد ماه) از تهران به سمت گرگان حرکت می کنند،نیمه شب به ورسک می رسند،گاهی با یک توقف کوتاه و گاهی بدون توقف این”شاهکار معماری” را پشت سر می گذارند و به مسیرشان ادامه می دهند،سفری که اگر ورسک نبود،ممکن بود به این راحتی ها امکان پذیر نباشد.
در مورد این پل تاریخی داستان های زیادی بر سر زبان هاست،می گویند وقتی پل را می ساختند مردم محلی با خارجی هایی که روی پروژه کار می کردند آن قدرها خوب تا نکرده اند،دولت مرکزی از ترس دزد و راهزن ناچار شده است تا سرکارگران را برای حفاظت از منطقه و کارگران پروژه، مسلح کند،”اینگولف بویسن” فیلم برداری که زمان ساخت ورسک همراه تیم مهندسان در منطقه کار می کرد در یادداشت هایش در این مورد نوشته است که چون تیم سازنده پل داشتند دیواره کوه ها را سوراخ می کردند و در طبیعت دست می بردند مردم محلی خیلی به آنها خوشبین نبودند،یک بار وقتی یکی از مهندسان پروژه برای عکاسی از مراسم محرم به روستایی در آن نزدیکی رفته بود،مردم کتکش زدند و دست آخر پلیس برای ختم غایله وارد ماجرا شد.
با وجود آنکه رد پای آلمانی ها در بسیاری از تلاش های مدرنیزه کردن ایران دیده می شود و خیلی ها معتقدند که راه آهن سراسری یکی از یادگارهای آنان در ایران است،پل ورسک در واقع محصول مشترک گروهی از مهندسان بود که اتفاقا آلمانی هم نبودند.مناقصه ساخت این پل را شرکت سویدی-دانمارکی”کامپساکس”برنده شده بود.
یورگن ساکسیلد،مدیرعامل شرکت در حالی قرارداد راه آهن شمال به جنوب ایران را امضا کرد که قبل از او چند شرکت از فرانسه، آلمان،ژاپن و آمریکا طی مطالعاتشان به این نتیجه رسیده بودند که از پس احداث این خط آهن با پیچدگی هایی که در البرز با ان روبه روست برنمی آیند،اما شرکتی را که بالاخره پروژه را تصاحب کرد ترک ها به ایران معرفی کردند.کامپساکس پیش از این که وارد ایران شود قرارداد ساخت 1200 کیلومتر از راه آهن را در ترکیه به سرانجام رسانده بود و همین باعث شد که ایرانی ها به این شرکت اعتماد کنند و کار را به دست آن بسپرند.
قرار بود که به ازای هرمتر راه آهن 5/1 گرم طلا به شرکت پرداخت شود،”لادیسلاو رابسویچ”مهندس سازه پل اصلیتی اتریشی داشت.سمت مهندس رابسویچ رییس نظارت پل بوده و او با خانواده اش در خانه ای واقع در دره ورسک و نزدیک پل زندگی می کرد.رابسویچ مسؤلیت احداث تونل های مسیر راه آهن را نیز به عهده داشت و از بنیانگذاران روش تونل زنی جدید اتریشی بود.در مجموع ساخت پل برای دولت ایران دو میلیون و ششصد هزار ریال هزینه برداشت.
سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده”هانس اتو ناتر”مهندس سویسی بود که قبل از این پروژه در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه آهن برن سویس همکاری داشت.مهندس “والتراینگر”اتریشی یکی دیگر از مهندسان همکار این پروژه بود که البته عمرش به دیدن پایان کار مسیری که در کل راه آهن ایران به”سه خط طلایی”مشهور شد،قد نداد و در میان پروژه درگذشت.سه خط طلایی عنوانی است که به مسیر بالا رفتن قطار از روی کوه داده اند،خط آهنی که دست آخر به ورسک می رسد.
با همه سختی ها ،بالاخره پلی ساخته شد که خبرنگار روزنامه اطلاعات آن زمان به نقل از رابسویچ آن را یک شاهکار مهندسی توصیف کرده و گفته است:”مهندسان دیگر با حیرت به نقشه ای نگاه می کردند و آن را در شمار شاهکارهای مهندسی دنیا می دانستند.
پل ورسک از سطح دره ای که بالای آن قرار گرفته 110 متر ارتفاع دارد،اما این باعث نمی شود که نگرانی از بروز سیل در منطقه و آسیب رسیدن به پل و قطار روی آن نادیده گرفته شود.در جریان ساخت پل،سیلی اتفاق می افتد که کشته های زیادی به جا می گذارد،همین هم مهندسان طراح پل را به فکر طرح دومی می اندازد که پل را نجات دهد و در نتیجه در کف دره دو تونل زیرزمینی احداث می شود که در صورت لزوم از شدت جریان آب کم کنند.
پنجم اردیبهشت 1315 رضا شاه با قطار به فیروزکوه رفت و از آنجا راهی مسیری شد که ورسک در میانه آن قرار داشت.روزنامه اطلاعات در گزارشش از افتتاح این خط آهن 130 کیلومتری بعد از تشریح جزییات سفر رضا شاه و خانواده سلطنتی به قطار نوشته است:”در میان شور و شعف و مسرت از فیروزکوه به سمت مازندران حرکت نمود.شاهکارهای صنعتی پل های بزرگ،تونل های متعدد که در شکم کوه ها احداث گردیده یکی پس از دیگری می آمد و می گذشت و همه را غرق تعجب آمیخته به ستایش می نمود.”
در گزارش دنباله دار روزنامه اطلاعات پس از ذکر جزییاتی از سفر گروه برای افتتاح راه آهن شمال با اشاره به این که ارتفاع شهر شاهی یا همان قایم شهر از سطح دریا تنها 50 متر است ،در حالی که بلند ترین نقطه این خط آهن 2112 متر است ،آمده است”خیلی ها تصور می کنند که ترن در موقع اوج گرفتن مثل برخی کشورهای دیگر روی دنده می افتد اما اینطور نیست و اهمیت ساخت راه آهن شمال همین است که نشیب ها را طوری متناسب طراحی کرده اند و با پیچ و خم آن را کم کرده اند که ترن در کمال راحتی و خوبی ارتفاعات را طی می کند.”
در مورد این پل و اهمیت و زیبایی اش خیلی چیزها نوشته شده،اما یک روایت کمتر شنیده شده هم هست ،می گویند در مقطعی که ایران در آستانه اشغال قرار داشت،رضا شاه دستور محرمانه ای داده بود که تمام پل های مهم خط آهن را از بین ببرند.محمد سجادی که در آن زمان وزیر طرق(راه) بود،در مورد این دستور مین گذاری پل های مهم خط آهن از جمله ورسک می گوید:” پلی که ایران را به پل پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم تبدیل کرد قرار بود همزمان با پیشروی متفقین به سمت ایران نابود شود،اما دستورانفجار مین های این پل و باقی مسیر راه آهن هیچ وقت از طرف رضا شاه صادر نشد.” می گویند جاسوسان متفقین در ایران زودتر از آنکه رضا شاه در این مورد تصمیم بگیرد از ماجرا با خبر شدند و دولت را از این اقدام منصرف و طبق نقشه مین ها را خنثی کردند.کمپانی سازنده ورسک،پیش بینی کرده بود که این پل 70 سال دوام بیاورد،اکنون پنجم اردیبهشت 95 ورسک هشتاد ساله شده و هنوز روزانه قطارهای باری و مسافری با اطمینان از روی آن می گذرد.
برگرفته از ماهنامه سپهر البرز نوشته فاطمه کریمخان
محمد ریاضی پور-دی ماه 1395
محمدجان دستت درد نکند . مطلب جالب و خواندنی است . پروژه ای که بیش از هشتاد سال همچنان پابرجاست ، برای این زمان رویایی است با دیدن این همه حادثه هایی که برای ساخت و ساز ها پیش می آید ( خدابخیربگذرد ) موفق و پیروز باشی .
آ سید محمد خیلی عالی بود من که بسیار لذت بردم عجب سوژه ای انتخاب کردی حقیقتأ این رویدادهای تاریخی چقدر شیرین و جذاب و آموزنده هستند به امید مقالات جذاب مشابه از جانب شما موفق و کامیاب باشی.
با تشكر از آقا سيد محمد رياضي با انتخاب سوژه هاي خيلي جذاب.
نگاه به اين پل براي من هميشه ٢ تا دست آور داره اول غرور ملي و دوم اينكه منو يادبزرگي و خدمت تمام كساني كه در ساخت اين بنا زحمت كشيدند و مستقيم يا غير مستقيم به ساخت ان كمك كردند.
براي همشون خيلي احترام قايلم
باتشکرازپسرعمه عزیزم که باانتخاب مطالب پرباربه دانستنیهای ماافزون میفرمایید