سبیل کسی را چرب کردن :
این ضرب المثل درباره رشوه دادن و کنایه از حق و حساب دادن به دیگران است . در دوران صفویه سبیل گذاشتن مردان رایج بود و پادشاهان صفوی اغلب خود دارای سبیل های کلفتی بودند و وزیران ، درباریان و مردم را نیز به گذاشتن سبیل های کلفت و چخماقی تشویق می کردند . کسانی که سبیل های بلند و چخماقی داشتند ناگزیر بود که همه روزه چند بار به نظافت و آرایش سبیل های خود به پردازند زیرا اگر کوتاهی می کردند ، سبیل ها آویزان می شد و آن هیبت و زیبایی را که بتواند دیگران را به ابهت سبیل های خود جلب کند از دست می داد ، سبیل پرپشت و متراکم وقتی به هم پیوسته میشد و جلا پیدا می کرد که آن را چرب می کردند و با دست مالش می داند. آنها که وضع مالی خوبی
نداشتند خود سبیل هایشان را جلا می دادند اما ثروتمندان افرادی را برای سبیل چرب کردن استخدام می کردند و کار سبیل چرب کن این بود که در مواقع معین که صاحب سبیل مهمانی رسمی داشت و یا می خواست به مهمانی برود ، سبیل های فرد ثروتمند را با روغن مخصوصی چرب و جلا و زیبایی مخصوصی به آن می بخشید و اگر از عهده سبیل چرب کردن به خوبی بر می آمد صاحب سبیل مشعوف و خرسند می شد و در این موقع سبیل چرب کن هر چه می خواست از طرف صاحب سبیل برآورده می شد.
به این ترتیب اصطلاحات ” سبیلش را چرب کن ” یا ” سبیلش را چرب کرد ” ویا ” معلومه که سبیلش چرب شده ! ” و امثال آن مرسوم و رفته رفته در گفت و گوهای مردم رایج شد و به صورت ضرب المثل در آمد که تا ” سبیل کسی را چرب نکنی ، راه …. نخواهی برد ” که وای بر چنین جامعه ای که این عبارت آخر در مورد آنان صدق کند.
یخش نگرفت :
این ضرب المثل را در مورد بدشانسی و بد اقبالی افراد به کار می برند یعنی بخت یاری نکرد که موفق شود و تصادف های روزگار مانع از آن شد که به مقصود نایل آید . ریشه این ضرب المثل به گذشته های نه چندان دور که هنوز از یخچال های الکتریکی در منازل خبری نبود و در هر شهر و دیاری صاحبان یخچال های طبیعی در تابستان ها از محل فروختن یخ هایی که در زمستان ذخیره و انباشت کرده بودند ، سود سرشاری عایدشان می شد .
هرسال که سرما و یخبندان حسابی می شد ، کار و بار صاحب یخچال ها سکه بود زیرا یخش می گرفت و از فروختن این یخ سود زیادی می برد اما گاهی هم اتفاق می افتاد که در زمستان هوا به شدت سرد و یخبندان نمی شد و به اصطلاح یخش نمی گرفت بدیهی است در چنین سال ها علاوه بر اینکه مردم گرفتار بی یخی می شدند صاحبان یخچال ها نیز که به امید و انتظار سرما و یخبندان نشسته بودند یک سال بیکار می
ماندند و از بهره برداری از مستغل خود که همان یخچال بود محروم می گشتند و غالبا متحمل خسارت و برخی دچار ورشکستگی می شدند.
این عبارت اکنون ضرب المثلی رایج است که هرگاه بخواهند درباره موقعیت شخصی که وارد شغل جدید یا عهده دار سمت تازه ای شده است می پرسند ، آیا فلانی یخش گرفته یا نگرفته است؟ که به معنای این است که آیا کسب و کارش رونق یافته یا در سمت تازه به خوبی جا
افتاده و توانسته است نظر مقامات بالا را به خود جلب کند .
محمد حسین شریف زاد
اردیبهشت 1395
جالب بود من فکر میکردم برای خوردن کباب و یا بره کباب که به کسی بدهند و آنموقع که سیبل ها پرپشت بود و با خوردن آن سیبل ها چرب میشد که در اصل همان رشوه مثل مقدمات فراهم کردن بساط بخور بخور میبوده
حسین جان خیلی جالب بود دستت درد نکند ایکاش همیشه از این موضوعات که هم آموزنده و هم جالب توجه فرهنگی است در سایت بگذاری