شوشتری یکی از گویش‌های جنوب غربی زبان فارسی است.از نظر آوا شناسی گویش شوشتری از گویش فارسی نو اولیه منشا میگیرد با ویژگی‌هایی که مختص به گویش های جنوب غربی ایران است.
گویش شوشتری بسیار نزدیک به گویش دزفولی است و تفاوتهای بسیار کمی باهمدیگر دارند طوری که شوشتریان و دزفولی‌ها به راحتی می‌توانند با هم صحبت کنند و تشخیص تفاوت شوشتری و دزفولی برای افراد ناآشنا تقریباً غیر ممکن است. می‌توان چنین تصور نمود که گویش شوشتری و دزفولی در اصل یکی بوده که به تدریج تحت تأثیر زبان‌ها و گویش‌های دیگر قرار گرفته‌اند. شوشتری همانند دزفولی خصوصیاتی را با گویش های لری و بختیاری که توسط ساکنین مناطق همجوار دزفول تکلم می‌شوند به اشتراک دارد ولی گویشی کاملا متمایز است.
ویژگیهای دستوری
این گویش از نظر تقریب نزدیکی بیشتری با پارسی دری دارد تا فارسی معیار نوین.در این گویش مانند فارسی پیش از عهد مغول پیشوند هایی مانند “بـ ” یا “می” به صورت غیر ضروری می توانند جلوی افعال بایستند.در برخی حالات التزامی و امر نیز برعکس فارسی نو و بر راه فارسی ادبی دوره‌های پیشین پیشوندی جلوی فعل ظاهر نمی شود.صرف امر منفی نیز بجای “ن” از “م” استفاده می شود که حالت قدیمی تر آن است.برخی از افعال قدیمی که در گذشته استفاده می شده و امروز در زبان عوام متروک شده در این گویش رایج است.
صرف فعل امر:در فعل امر همان بن مضارع به عنوان امر بکار می رود.در حالت منفی “م” میگیرد.
- برو–> ” رو ” / نرو –> مـَرو
- بگو–> ” گو ” / نگو –> مـَگو
صرف فعل مضارع:
- غذا می خورد : –> غذا بخورَه
- می گیرد –> گیرَه
- بروی–> روی / نروی –> نَـروی
- می خواهم بروم –> مـُخـُم روَم
فعل ماضی: نمونه‌ای از صرف افعال ماضی در گویش شوشتری در وجه‌های مختلف
- رفتم –> رفتـُم
- نشسته بود –> نشسـّه بید
- رفته باشد–> رفته بو
- می گفت –> مـِگفت
- کشته اند –> کشتنه
در افعال متعدی در گویش شوشتری مفعول یا متمم ممکن است بصورت ضمیر متصل پس از فعل بیاید.این حالت در فارسی امروز چندان متداول نیست اما در ادبیات کهن فارسی وجود دارد.مثلا در این مصرع مولانا:
“نگفتمت مرو آنجا که آشنات منم”
می بینیم که “ت” که نشانه مفعولی است بصورت چسبان پس از فعل می آید.این حالت در گویش شوشتری هنوز وجود دارد.مثلا برای همین مفهوم “به تو نگفتم” می گویند ” نگفتـُمـَت “.
ادبیات شوشتری
شوشتر در دوره‌های دور ادبیات داشته است.مثلا در ترجمان البلاغه می خوانیم می خوانیم که ابولعلاءشوشتری از نخستین کسانی است که در جنوب غرب ایران به پارسی نویسی پرداخته است.[ در دوره‌های متاخر هم شاعران و نویسندگانی از این دیار بوده اند اما نشان کسی که به محلی بنویسد را احتمالا در نیمه‌های قرن سیزدهم هجری قمری باید در آثار ملاحسن شوشتری ملقب به ” حسنا” بیابیم.شاعران دیگری مانند محب شوشتری و عیدی شوشتری را نیز می توان به این جمع افزود.به عبارتی دوران زندیه و دوره‌های آغازین قاجار را می توان آغاز ادبیات شوشتری دانست. نمونه‌ای از اشعار ملاحسن شوشتری به لهجه ی محلی شوشتر در دوران قاجار :
بدخلقی و ری چرکنی او کس که ازم کرد
جز دختر دنیا دیگه یارون کی ازم کرد
دونی چه سرم برد به عالم چه ازم کرد؟
ظلم و ستم و جور و جفا ازچه ازم کرد؟
حقم بید اگر روزی هزار همچه ازم کردایدل مپسندش که وفا هیچ ندارَه
خونه ش مَنشین,لطف و صفا هیچ ندارَه
غیر ستم و جور و جفا هیچ ندارَه
جز غصه و معبوس و قنا هیچ ندارَه
معلومَه که‌ای دلّه حیا هیچ ندارَه
هر خواهشی وَش کردمه او همچه ازم کرد
کلمات و اصطلاحات بومی گویش شوشتری از نظر اصطلاحات بومی غنای فراوانی دارد.بسیاری واژه‌های ناشناخته یا واژه‌های مهجور و متروک در این گویش متداول است.برای نمونه:
- لف=شبیه
- مرگوی=مر گویی,انگارکه
- گشیدن=گشودن
- برازیدن=برازنده بودن
- نمبرازد=برازنده نیست
- دونا=دانا,فهمیده
- پـِی=همراه
- ریمیز = موریانه
- گـُلـُپ = لپ
- رَه = راه
- لیله = گردباد
- منجی=میانجی,میانه
- گرده=کمر
- مفتلا=مبتلا
- قصه=سخن
- گـُرُختن = گریختن , فرار کردن
- اشکم=شکم
- اِزمودن=امتحان کردن,آزمودن
- مغمین = پشیمان
- بهـَز = به از , بهتر از
- پار= سال گذشته , پارسال
- بختر = بهتر
به قلم آقای سید مسعود مطهر
اقا مسعود
سلام ممنون خيلي مفيد بود خسته نباشي انشالله مطالعه مقالات بيشتر از شما.
ضمنا به اين برادران عزيز خودت ( اقا محمود و اقا فرخ ) سلام برسانيد و بفرماييد :
ما زه ياران چشم ياري داشتيم . ( كجا تشريف داريد چرا مستفيض نمي فرماييد سايت سادات قيري را)
آسیدمسعودعزیز
بسیارمقاله زیبا وآموزنده ای است وخوشحالم که درفامیل افرادعلاقمندومطلع بسیارمیباشندتاباارج نهادن به این گویش همانندهمیشه شاهدگفتگوبه زبان شیوای شوشتری باشیم پس منتظرسایرمقالات شمانیزهستم
امروز گویش شوشتری در بین افراد خانواده خیلی کمتر از گذشته استفاده میشه و فقط می تونیم صحبت کردن بزرگان فامیل را به گویش شوشتری بشنویم.
به نظرم مقاله هایی مثل این می تونه خیلی به یادگیری گویش شوشتری به خصوص در نوجوانان و جوانان سادات قیری کمک کنه
ممنون
بسیار جالب، دقیق و مفید بود
تنها کاری که از من برمیاد در قدردانی از این تحقیق این است که :
اقا مسعود را به یک ناهار به اضافه یک ته دیگ ( بورکون به زبان شوشتری)
دعوت کنم . داس
با سلام و تشکر ازاظهارلطف عزیزان این نظرات مارا تشویق میکند تا بیشتر تلاش کنیم . بنده بنا به علاقه ای که به میراث فرهنگی گذشتگان خود دارم از سالیان گذشته بطور شخصی درحال جمع آوری وویرایش مطالب -عکس -صوت وغیره بوده ام .وکوچکترین کاری که میتوانم انجام دهم در اختیارگذاردن آنها در دسترس بقیه افراد خاندان سادات میباشد .وامید دارم تا جوانهای ما هم قدر این میراث را بدانند.جناب سپهر بهروزی بنده سعادت حضور با شما را نداشته ام اما از اظهار نظر شما سپاسگزاری نموده واز علاقه شما به مطالب خوشحال هستیم .بزودی مطالب ومقاله های دیگری ارسال خواهد شد تا سایت هرچه بیشتر پربار گردد .
ضمنا قراربود تغییراتی در سایت انجام گیرد که کماکان منتظر آن هستیم
آکریم عزیز مو نه ای بجو بورکون حمیس دیهی بختره .مو حمیس دوسارم .
ای که داس
سیدمسعودمطهرعزیز
ازمطالب ونقطه نظرات شمابسیارسپاسگزاریم وچشم به ارسال سایرمطالب ارزنده شماداریم.
دررابطه باتغییرات درسایت به اطلاع شما وسایراعضاء محترم میرسانیم که نسخه آزمایشی فازدوم باتغییرات بسیارجامع وکامل درحال استفاده آزمایشی است که پس ازتایید ورفع برخی ایرادات به زودی جهت استفاده کاربران واعضاء گرامی فعال خواهدگردید.
باتشکر – مدیریت
سلام آقامسعود خسته نباشی ، من که حقیقتا لذت بردم از مقالتون.باید بگم عشق به زبان مادری در وجود همه ما نهادینه است ، حتی من که بطور معمول وهمیشه با گویش شوشتری حرف نمیزنم زمانیکه به شدت از چیزی ناراحت میشم ناخودآگاه به زبان مادری حرف میزنم واینجاست که بچه هام میفهمند حسابی هوا پسه و بقول معروف ،
جر اوممه
باسلام
ازاظهار لطف شماسپاسگزارم وخوشحالم که مورد توجه شما قرارگرفته است
سلام مارا به آقاپسرهاي گلتان برسانيد
اي که داس